Đôi nét về Bitter Orange tree

Cây cam đắng (Bitter orange tree) là một giống cam có nguồn gốc từ Trung Quốc và Ấn Độ, được du nhập sang vùng Địa Trung Hải vào thế kỷ 19. Khác với cây cam ngọt, giống cam đắng không được trồng để lấy quả mà được trồng để thu nguyên liệu, cung cấp cho ngành nước hoa, mỹ phẩm và dược liệu, vì tất cả bộ phận của cây đều có thể chiết xuất để thu được phân tử mùi hương:

• Hoa cam có thể chiết xuất được tinh dầu Neroli, tinh chất Hoa cam, hay Hydrosol.
• Lá non của cây có thể chiết xuất tinh dầu Petitgrain (Petitgrain essential oil)
• Vỏ quả cam đắng có thể chiết xuất thu được tinh dầu Cam đắng (Bitter Orange peel oil).

Hiện nay có 3 quốc gia dẫn đầu thế giới trong sản xuất hoa cam đắng cho ngành hương liệu là Tunisia, Maroc và Ai Cập. Từ 1 tấn hoa cam đắng tươi, có thể thu được khoảng 1.1 – 1.3kg neroli, hoặc 1.2 – 1.4kg hoa cam absolute. Hoa cam (orange blossom) có thể tạo nên nhiều khía cạnh hương khác nhau, tùy thuộc vào điều kiện sinh trưởng của cây và phương pháp chiết xuất.

Tuy cùng có nguồn gốc từ cây cam đắng, nhưng tinh dầu Neroli (Neroli essential oil) và tinh chất hoa cam (Orange blossom absolute) có khía cạnh mùi hương khác nhau, do sự khác biệt về phương pháp chiết xuất.

Hoa cam sau khi thu hoạch sẽ được chưng cất để thu được tinh dầu Neroli (Neroli essential oil) và nước hoa cam, còn được gọi là Orange flower water. Phụ phẩm này có thể được tiếp tục chiết xuất với dung môi dễ bay hơi để thu được Orange flower water absolute. Cũng với phương pháp chiết xuất bằng dung môi, ta có thể thu được Orange concrete trực tiếp từ hoa cam vừa thu hoạch, sau đó rửa bằng cồn để thu được tinh chất hoa cam (Orange blossom absolute).

Sự khác biệt cơ bản giữa 2 loại nguyên liệu được trình bày qua hình sau:

Tinh dầu Neroli (Neroli Essential oil)

Tinh dầu neroli ở Tunisia và Ai Cập thu được có khía cạnh hương khác nhau do sự khác biệt về địa lý khí hậu, phương thức thu hoạch và phương pháp chưng cất.

TINH DẦU NEROLI ẤN ĐỘ

Tinh dầu Neroli Ấn Độ được chiết xuất bằng phương pháp chưng cất lôi cuốn hơi nước (Steam distillation)

Nhà máy sản xuất tinh dầu hoa cam được đặt tại khu vực phía Nam châu thổ sông Nile, gần làng Kafr El-Sohbi, thuộc tỉnh Qalyubiyya – vị trí này nằm gần nhất với những vườn cam đắng do người dân địa phương trồng. Hoa cam được thu hoạch bằng cách dùng gậy gõ nhẹ lên cành cây để làm rụng những nụ hoa đã nở rộ, cả nụ còn e ấp to nhỏ khác nhau. Sự kết hợp đa dạng này chính là yếu tố tạo nên khía cạnh mùi hương đặc trưng của tinh dầu Neroli Ai Cập.

Quá trình chưng cất được thực hiện bằng nồi có dung tích 2.500 lít, chứa khoảng 600 kg hoa/lượt. Hơi nước được cấp từ nồi hơi bên ngoài và được bơm vào nồi chưng với lưu lượng từ 2 đến 6 tấn hơi nước/giờ, tùy theo số lượng nồi hoạt động.

Các phân tử hương nằm trong cánh hoa sẽ được hơi nước lôi cuốn theo và đưa lên ống ngưng ngang, nơi chúng được làm mát bằng hệ thống nước tuần hoàn bên ngoài. Hơi nước sau đó ngưng tụ và chuyển thành dạng lỏng. Quá trình chưng cất thường kéo dài khoảng ba tiếng rưỡi để thu được tối đa các hợp chất có mùi. Hỗn hợp thu được sẽ chảy vào bình tách tinh dầu, nơi tinh dầu neroli – do có khối lượng riêng nhẹ hơn nước – sẽ nổi lên trên. Lớp tinh dầu này sau đó được tách ra ở phần trên của bình Florentin. Phần nước còn chứa một ít tinh dầu bên dưới được gọi là nước hoa cam (orange flower water).

Tinh dầu Neroli Ai Cập mang sắc thái hoa cam đặc trưng, điểm xuyến với sắc xanh của lá, hơi phấn và gỗ nhẹ, cùng một tí xạ và animalic động vật ở hậu.

TINH DẦU NEROLI TUNISIA

Tinh dầu Neroli Tunisia được chiết xuất với phương pháp chưng cất bằng nước (Hydrodistillation)

Các vườn cam đắng tại Tunisia tập trung chủ yếu quanh khu vực Nabeul. Bên cạnh sự khác biệt về đất đai và khí hậu, thì phương pháp thu hái và chế biến cũng góp phần định hình nên khía cạnh và sắc thái hương riêng biệt cho tinh dầu Neroli ở Tunisia.

Tại Tunisia, hoa cam được nông dân thu hoạch hoàn toàn bằng tay, họ sẽ lựa chọn những nụ hoa phát triển đầy đủ và đã nở rộ, cùng một vài đóa hoa đã nở một phần, nhằm đảm bảo chất lượng hương thu được tối đa. Khác với quy trình ở Ai Cập, hoa tại Tunisia được xử lý bằng phương pháp chưng cất ngập nước (hydrodistillation). Cụ thể, 1.000kg hoa cam sẽ được cho vào nồi cùng với 700 lít nước, sau đó nước được gia nhiệt cùng với những cánh hoa tươi ngập nước, các tinh thể mùi hương sẽ được hơi nước lôi cuốn qua bộ phận ngưng tụ.

Khác với tinh dầu neroli Ai Cập, Neroli Tunisia mang khía cạnh tươi sáng đặc trưng của hoa cam, nổi bật với sắc thái thanh thuần, không có các note xanh của lá và sắc của xạ hương động vật.

Tinh chất hoa cam (Orange Blossom Absolute)

Tinh chất hoa cam được chiết xuất bằng dung môi dễ bay hơi (Volatile solvent extraction)

Tunisia hiện là quốc gia dẫn đầu thế giới về sản xuất tinh chất hoa cam. Sau khi được thu hái tại vùng Nabeul, hoa cam được đưa đi xử lý ngay lập tức để tạo concrete hoa cam. Hỗn hợp co đặc thu được (sáp thơm hoa cam) sẽ được chuyển đến nhà máy tại Grasse (Pháp) để tinh lọc bằng cồn, tạo thành tinh chất hoa cam dùng để điều chế nước hoa.

Quy trình chiết xuất bắt đầu với 700 kg hoa cam được cho vào các bồn chiết có dung tích 2.500 lít, chứa khoảng 2.100 lít hexan tinh luyện (rectified hexane) – được xử lý cẩn thận để loại bỏ các mùi lạ không mong muốn. Hexan hòa tan các phân tử hương và thành phần sáp (wax) có trong hoa cam. Sau 30 phút ở nhiệt độ phòng (25–30°C), dung môi đã chứa đầy phân tử hương sẽ được hút ra khỏi bồn, để lại phần hoa phía dưới. Tiếp theo, 2.100 lít hexan mới được cho vào lần thứ hai trong 20 phút, rồi rút ra. Lần rửa thứ ba tiếp tục được thực hiện trong vòng 15 phút, nhằm thu hết những phân tử mùi hương cuối cùng còn lại trong cánh hoa. Khi ba mẻ dung môi đã được thu gom, chúng sẽ được đưa vào hệ thống cô đặc áp suất thấp để bay hơi hết lượng hexan. Dung môi sau khi bay hơi sẽ được thu hồi và tái sử dụng. Phần còn lại trong bồn là một khối sánh đặc màu xanh đậm, chứa hợp chất có mùi và sáp thực vật, gọi là orange blossom concrete.

Concrete sau khi thu được sẽ được vận chuyển đến Grasse để rửa bằng ethanol. 15kg concrete được đưa vào thiết bị chiết có dung tích 250L và trộn với 200L ethanol ở nhiệt độ 50°C trong vòng một giờ. Ethanol sẽ hòa tan các hợp chất thơm, còn phần sáp thực vật không mùi không tan trong cồn vẫn lơ lửng trong dung dịch. Sau đó, dung dịch được làm lạnh xuống 0°C trong 6 giờ để tách sáp dễ dàng hơn. Hỗn hợp được lọc nhằm loại bỏ hoàn toàn phần sáp không tan, chỉ còn lại ethanol chứa đầy các phân tử mùi hương. Phần dung dịch ethanol sẽ được cô trong thiết bị cô đặc áp suất thấp, cho đến khi chỉ còn lại một chất lỏng màu xanh thẫm gọi là tinh chất hoa cam (orange blossom absolute).

Tinh chất hoa cam của vùng Tunisia thể hiện rõ khía cạnh tươi sáng của hoa cam đắng, và do có nhiều phân tử Indole nên tinh chất có chiều sâu và khá ấm. Trong khi đó, tinh chất hoa cam Ấn Độ mở đầu bằng note hoa cam đắng đặc trưng, nhưng lại có hậu ngọt mật ong nhẹ nhàng về sau.

Scentmefree tổng hợp và lược dịch.

Nguồn: Sách NEZ + LMR – Orange blossom in perfumery

Tìm hiểu thêm về các nguyên liệu thô qua chuỗi bài viết Từ điển nguyên liệu nước hoa >>>